COLUMN – Ook zo boos op Camiel Eurlings? Dat komt door je hersenen. Die voelen pijn bij iedere betaling, ontdekten neuro-economen. Maar het is goede pijn omdat die de files korter maakt.

De kilometerheffing heeft verkeersminister Camiel Eurlings niet bepaald populair gemaakt. Zijn plan is oneerlijk, onzinnig, onuitvoerbaar, onbetaalbaar en verwoest de privacy van de automobilist, roepen de tegenstanders.

Er zijn nu al minstens drie actiewebsites in de lucht die vechten om de boze automobilist. De een wil veel handtekeningen, de ander eist een referendum en nummer drie heeft boze stickers in de aanbieding. En zijn we al allemaal ‘Kilometerheffing-NEE-vriend’ op Hyves?

De woede zit diep en is fundamenteel. Terwijl de kilometerheffing als principe toch zo redelijk is. Betalen naar weggebruik is eerlijker dan van iedereen hetzelfde bedrag vragen. Bovendien worden bij een variabel tarief in de spits, de files korter.

Je zou het systeem toch op z’n minst een kans kunnen geven. Waarom is iedereen dan zo boos?

Diep in de hersenen

Voor het antwoord moeten we diep in de hersens van de woedende automobilist kijken. Hoe reageert ons brein op prikkels als de kilometerheffing?

Er zijn economen die dergelijk onderzoek doen. Neuro-economen, noemen zij zich. Ze leggen proefpersonen in een MRI-scanner, laten hen een economisch taakje doen (bijvoorbeeld kiezen of kopen) en bestuderen de hersenactiviteit.

Neuro-economie staat nog in zijn kinderschoenen, maar de wetenschappers hebben toch al opmerkelijke ontdekkingen gedaan. (Hier een mooi overzicht)

Balen van betalen

Zo blijkt dat mensen primair reageren op krijgen of kwijtraken van geld. Geef iemand wat geld en in zijn middenhersenen worden dopamine producerende neuronen actief.

Dit zijn neuronen die een rol spelen bij processen waar een beloning belangrijk is. Geld ontvangen wordt door het brein net zo beloond als lekker eten of flink lachen.

Omgekeerd doet geld uitgeven pijn. De ‘pain of payment’ noemen neuro-economen dat. Vrij vertaald: we balen van betalen.

Het is een nuttige pijn, want het houdt de impulsieve koper die in ons allen huist in bedwang. We zouden bij iedere voorgenomen uitgave eigenlijk rationeel moeten afwegen of we het geld niet beter aan iets anders zouden kunnen besteden.

Maar in dat soort rationele afwegingen zijn we niet zo goed. De planner in ons delft vaak het onderspit tegen de doener. Maar dankzij de betaalpijn houden we de impulsieve doener toch vaak onder de duim.

Rekeningrijden doet pijn

Soms werkt het echter de rationele keuze tegen. Bijvoorbeeld bij het rekeningrijden. Het zou in principe niet uit moeten maken of we een bedrag in eens betalen (motorrijtuigenbelasting en BPM), of in vele kleine betalingen (de kilometerheffing).

Maar de neuronen in de middenhersenen denken daar anders over. Betalen van motorrijtuigenbelasting doet maar één keer pijn. Eurlings nieuwe heffing doet pijn bij iedere kilometer. Vergelijk het met een taxirit. Het plezier van luxe vervoer wordt verpest door de stug doortikkende taximeter. Iedere euro erbij is een pijnscheut voor de passagier.

Het idee om straks in je eigen auto met zo’n pijnlijke meter rond te moeten rijden is voor velen een vreselijk vooruitzicht. De file is straks misschien korter, maar in de auto zit een martelinstrument dat je nooit meer uit mag zetten.

Toch invoeren

Klinkt zielig. Maar niet invoeren dan, die kilometerheffing? Juist wel! De betaalpijn zorgt juist dat het plan slaagt.

Het directe ongemak dat de heffing veroorzaakt zorgt voor ontwijkgedrag. Mensen zullen hun gedrag aanpassen om de pijn te minimaliseren.

Hoe meer boze automobilisten hoe groter de kans dat de kilometerheffing ook echt helpt tegen files. Als het halve land nu níet woedend was op Camiel Eurlings zou dat een slecht teken zijn voor het plan.